КИІЗ ҮЙДІҢ ДАМУ ГЕНЕЗИСІ - КӨШПЕНДІЛЕР ӨРКЕНИЕТІ
(Genesis of Yurt Development - Civilization of Nomads )

Yazar : Sara KYRYKBAYEVA  Ardak NİGMETOVA  
Türü :
Baskı Yılı : 2024 / DOI :10.30546/100981.1.2024.0272
Sayı : 11
Sayfa : 1181-1188
    


Özet

The article discusses the history of origin, folk tradition and utilitarian features of the yurt, which is considered a cultural indicator of nomads. The authors analyze the historical background and stages of development of the yurt as a type of dwelling, and describe its main structural elements. Other nomadic peoples of the Kazakh dynasty are characterized by their economic, cultural and ethnographic characteristics; domed, yurt-shaped architectural complexes are considered the personification of the external environment and space as a single artistic ensemble. Particular attention is paid to revealing the idea that a yurt is not just a dwelling, but a unique type of folk art that combines the ideas of combining material values with te spiritual wealth of the peoples of Eurasia. According to the authors, the yurt is both a symbol and relic of the nomadic civilization of the Kazakhs, defining the ideological experience of the nomadic life of the people and their traditional spiritual and material life. Although the problems of the history of nomadic yurts have increased the interest of researchers, they remain poorly developed to this day, as evidenced by works published in recent years. The unique spirit, customs and values of the great steppe, the Kazakh philosophy of life will be revealed from the point of view of the thousand-year history of the yurt, which was a refuge of nomadic peoples, and a precious treasure of our culture. . Architectural structures of modern Kazakhstan are developing along with other areas of our culture and increasing their importance. The Kazakh yurt is not only an element of the material culture of the people, but also contains symbolism that contains a wide variety of information about the religious and mythological picture of the world.



Anahtar Kelimeler

Yurt, Shelter, Dome, Shanyrak, Nomads



Abstract

Мақалада көшпелілердің мәдени көрсеткіші саналатын киіз үйдің шығу тарихы, халықтық дәстүрі мен утилитарлық ерекшеліктерін қарастырылған. Авторлар киіз үйді тұрғын үйдің түрі ретіндегі тарихи алғышарттары мен даму кезеңдерін талдайды, оның негізгі құрылымдық элементтеріне сипаттама береді. Қа‏за‏қ к‏иі‏з үйі‏н‏і‏ң өзге‏ к‏өшп‏елі‏ ха‏лы‏қта‏рд‏ы‏ң ба‏с‏п‏а‏н‏а‏с‏ы‏н‏а‏н‏ құры‏лы‏мд‏ы‏қ, мәд‏ен‏и жән‏е этн‏о‏гра‏фиялы‏қ ерек‏шелі‏к‏тері‏ айқындалады, күмбезді, киіз үй тәріздес сәулеттік кешендер сыртқы қоршаған орта мен кеңістіктің бүтін бір көркем ансамбль ретінде сомдалуы қарастырылады. Киіз үй жай ғана тұрғын үй емес, Еуразия халықтарының рухани байлығымен материалдық құндылықтарды біріктіретін идеяларды жинақтаған халық өнерінің ерекше түрі деген идеяны ашуға ерекше назар аударылады. Авторлардың пікірінше, киіз үй – халықтың көшпелі өмірінің идеялық тәжірибесін және оның дәстүрлі рухани және материалдық өмірін айқындаған қазақтардың көшпелі өркениетінің символы және жәдігері іспеттес. Көшпелі киіз үй тарихының проблемалары зерттеушілердің қызығушылықтарын арттырса да, бүгінгі күнге дейін жеткілікті түрде дамымаған күйінде қалып отыр, оған соңғы жылдары жарияланған еңбектер дәлел. Ұлы даланың ерекше рухы, салт-санасы мен құндылықтары, қазақтың өмірлік философиясы көшпелі халықтардың баспанасы болған киіз үйдің мыңдаған жылдық тарихы, мәдениетіміздің асыл қазынасы тұрғысынан айшықталады. Қазіргі Қазақстанның сәулеттік құрылыстары мәдениетіміздің өзге салаларымен қатар дамып, өзінің құндылығын арттырып келеді. Қазақтың киіз үйі халықтың материалдық мәдениетінің элементі ғана емес, сонымен бірге әлемнің діни-мифологиялық бейнесі туралы ең алуан түрлі ақпаратты қамтитын символизмді қамтиды.



Keywords

Киіз Үй, Баспана, Күмбез, Шаңырақ, Көшпенділер